Kim tự tháp Userkaf

Vị trí

Không giống như tất cả các pharaoh của vương triều thứ Tư, Userkaf đã xây dựng một[21] kim tự tháp khiêm tốn ở phía Bắc Saqqara, nằm ở rìa phía đông bắc bức tường bao quanh quần thể kim tự tháp của Djoser.[110][126] Quyết định này, có lẽ mang tính chính trị,[2] có thể liên quan tới sự phục hồi lại của thành phố Memphis như là trung tâm của bộ máy chính quyền,[110] trong đó Saqqara nằm ở phía Tây là khu nghĩa trang, cũng như là một mong muốn cai trị theo các phép tắc và cách thức gần giống với của Djoser.[110] Đặc biệt, giống như của Djoser và không giống với các quần thể kim tự tháp ở Giza, quần thể an táng của Userkaf không bị bao quanh bởi một nghĩa tranh dành cho những người hầu cận của ông.[110] Theo Goedicke, vai trò tôn giáo rộng lớn vốn được các kim tự tháp của vương triều thứ Tư nắm giữ lúc này đã được các ngôi đền mặt trời nắm giữ, trong khi đó quần thể an táng của nhà vua chỉ phục vụ nhu cầu an táng cá nhân của nhà vua.[110] Do vậy, việc lựa chọn Saqqara của Userkaf là biểu thị sự trở lại của một khái niệm "hòa hợp và vị tha"[110] về vương quyền mà Djoser dường như đã biểu tượng hóa, đối lập với của Khufu, người gần như đã là hiện thân của thần mặt trời với tư cách cá nhân.[note 18][106]

Cấu trúc kim tự tháp

Quần thể kim tự tháp của Userkaf được gọi là Wab-Isut Userkaf, có nghĩa là "Thuần khiết khi là ngôi nhà của Userkaf".[127]Kim tự tháp này ban đầu đạt tới độ cao 49 m (161 ft), mặt đáy là 73,3 m (240 ft).[128] Theo khối lượng thì nó là kim tự tháp cho nhà vua nhỏ thứ hai dưới thời vương triều thứ Năm chỉ sau cái của vị vua cuối cùng, Unas.[129] Kim tự tháp này được xây dựng theo các kĩ thuật đã có sẵn dưới thời vương triều thứ Tư, với phần lõi bằng đá thay vì sử dụng đá vụn như những kim tự tháp tiếp theo của vương triều thứ Năm và Sáu.[130]Tuy nhiên, phần lõi của nó lại được bố trí kém tới nỗi một khi lớp vỏ ngoài bằng đá vôi mịn của kim tự tháp bị cướp đi, nó đã sụp đổ thành một đống đá vụn.[15] Căn phòng chôn cất được lót bằng những khối đá vôi lớn, phần mái của nó được tạo thành từ các dầm đá vôi.[15]

Ngôi đền tang lễ

Quần thể tang lễ của kim tự tháp Userkaf đặc biệt ở chỗ ngôi đền tang lễ lại nằm ở phía Nam thay vì phía đông như các kim tự tháp bình thường khác. Điều này gần như chắc chắn là do sự hiện diện của một con hào lớn nằm bao quanh kim tự tháp của Djoser và chạy về phía đông theo như đề xuất của Verner,[131] hoặc là do địa hình chung của Saqqara và sự hiện diện của các ngôi mộ cổ ở khu vực lận cận theo như sự giải thích của Edwards và Lauer. Trong bất cứ trường hợp nào đi chăng nữa, điều này có nghĩa rằng Userkaf đã chọn được chôn cất gần với Djoser kể cả khi điều này ngụ ý rằng ông không thể sử dụng cách bố trí bình thường cho ngôi đền của mình.[131] Rainer Stadelmann tin rằng lý do cho việc lựa chọn địa điểm và cách bố trí là do nó phù hợp với mục đích ban đầu và do sự hiện diện của trung tâm hành chính của nghĩa trang nằm ở góc đông bắc quần thể của Djoser.[35] Verner thay vào đó nhận thấy một niềm khao khát nhân danh Userkaf để hưởng lợi từ sự quan trọng về mặt tôn giáo của quần thể của Djoser.[35] Mặt khác, lựa chọn vị trí ngôi đền của Userkaf về phía nam của kim tự tháp có thể được thúc đẩy hoàn toàn bởi các lý do về tôn giáo, các nhà Ai Cập học Herbert Ricke và Richard H. Wilkinson đề xuất rằng nó có thể đảm bảo cho ngôi đền quanh năm sẽ được nằm dưới ánh sáng mặt trời,[35][132] trong khi Altenmüller đề xuất rằng nó được xếp thẳng hàng với một cột tháp (obelisk) mà có thể được đặt gần đó.[35]

Các bức tường của ngôi đền tang lễ đã được trang hoàng rộng rãi bằng nhiều bức phù điêu đắp nổi với chất lượng hiếm có.[132][133]Những gì còn sót lại của các chất màu trên một số bức phù điêu cho thấy rằng những bức phù điêu này ban đầu đã được sơn màu. Ngôi đền kim tự tháp của Userkaf đại diện cho một sự đổi mới quan trọng ở phương diện này; ông là vị pharaoh đầu tiên đưa những cảnh thiên nhiên vào trong ngôi đền tang lễ của mình, bao gồm những cảnh đi săn trong các đầm lầy mà sẽ trở nên phổ biến trong các giai đoạn sau này.[133] Các tác phẩm nghệ thuật thì lại hết sức chi tiết, với dù chỉ bức phù điêu đơn lẻ cũng cho thấy có không dưới bảy loại chim khác nhau và một con bướm. Những cảnh săn bắn tượng trưng cho chiến thắng của nhà vua trước các thế lực của sự hỗn loạn và do đó có thể làm sáng tỏ vai trò của Userkaf như là Iry-Maat, có nghĩa là "Vị thần người mà thiết lập Maat", đây là một trong số những tên gọi của Userkaf.[133]